بدن پرانیک و وایوها
-
عارفه رحیمی
- 1402-01-16
بدن پرانیک و وایوها
طبق آموزه‌های یوگا، پنج جریان اصلی نیروی حیاتی وجود دارد که از بدن عبور می‌کند و عملکرد فیزیولوژیکی آن را سازماندهی می کند که به آن بدن پرانیک گویند. بدن پرانیک یک شبکه از جریان انرژی در شکل بدن فیزیکی است که به طرف بیرون تشعش می‌کند. مثل نور که از لامپ تشعشع می‌کند و فرم آن ثابت نیست. این شبکه منقبض و منبسط می‌شود (سوامی بوکتی بودهاناندا: 73).
بدن پرانیک ترکیبی از پنج پرانای اصلی است. زمانی که پرانا وارد بدن ما می‌شود، به پنج بخش تقسیم می‌شود که هر کدام از آن‌ها در بدن ما, جایگاه و وظیفه‌ای خاص دارند (هاتا یوگا). در علم یوگا این پنچ بخش را با عنوان پنچ وایو می‌شناسند. هرگاه هر وایو ظرفیتش کاهش یابد، انقباض بدن پرانیک را سبب می‌شود و در صورت ازدیاد انرژی در وایو انبساط را موجب می‌گردد. ذهن و احساسات به مقدار زیاد پرانا را مورد استفاده قرار می‌دهند و بدن پرانیک هم از شرایط ذهنی تاثیر می‌پذیرد. افکار منفی، پرانا را پایین می‌آورد و ذهن را خسته می‌کند، در صورتیکه افکار مثبت، پرانا و قالب ذهنی را ارزشمند می‌نماید. در حقیقت بدن پرانیک از تمامی روش‌های زندگی فرد تاثیر می‌پذیرد (سوامی بوکتی بودهاناندا: 73). به همین دلیل می‌توان تاثیرات تمرینات آسانا و تمرینات یوگا را بر بدن پرانیکی مشاهده کرد. در ادامه به توضیح وایوهای اصلی شکل دهنده بدن پرانیک پرداخته می‌شود.
این پنج وایو عبارت اند از: پرانا، اودانا، سامانا، ویانا و آپانا. لغت سانسکریت وایو به معنای باد می‌باشد و ریشه این لغت "Va" به معنای چیزی که جریان دارد می‌باشد. بنابراین وایو انرژی است که در جهات خاصی حرکت می‌کند و حرکات و عملکرد بدن را کنترل می‌کند. یوگی‌های باستان 49 نوع وایو را در بدن شناسایی کرده‌اند، که از این بین پنج پرانایی که قبل‌تر توضیح داده شد بیشترین تاثیر را در تمریانت یوگا دارند(Bergin).
پرانا در ناحیه قفسه سینه حرکت می‌کند و مسئول کنترل تنفس است. این نیرو انرژی‌های حیات‌بخش موجود در جو را نیز به خود جذب می‌کند. از سوی دیگر، آپانا در بخش پایینی ناحیه شکمی حرکت می‌کند و در دفع ادرار، مایعات جنسی و مدفوع نقش دارد. سامانا آتش گوارش را روشن می‌کند و در هضم غذا و حفظ عملکرد هماهنگ اندام‌های شکمی موثر است. سامانا همچنین باعث بهم پیوستن و یکپارچگی توده بدنی انسان است. اودانا از طریق ناحیه گلو و دریافت هوا و غذا عمل می‌کند. ویانا در تمام بدن جریان دارد و انرژی حاصل از غذا و تنفس را در شریان‌ها، رگ‌ها و اعصاب پخش می‌کند(آیینگر:42).
هر وایو در یک بخش خاص از بدن وجود دارد و همچنین وایوها به طور هماهنگ و در هارمونی و در ارتباط با یکدیگر نیز قرار دارند. حرکات ظریف و لطیف آن‌ها بر بدن فیزیکی، احساسات و سلامت ذهنی ما تاثیر می‌گذارد. اگر تعادل یک وایو بر هم بخورد می‌تواند موجب بر هم خوردن کل سیستم انرژی بدن بشود و تاثیر منفی بر چاکرای مرتبط با خود و حتی بر اعضای فیزیکی بدن بگذارد.
لازم به ذکر است که برای استفاده از تاثیرات وایوها برای بهبود سلامت، تمرکز درونی و بهبود احساسات نیاز نیست که کاملا از آن ها شناخت داشته باشیم و عملکرد آن‌ها را بدانیم. تنها آگاهی اولیه از این وایوها به افراد کمک می‌کند که آگاهی بیشتری نسبت به بدن و تنفس‌های خود داشته باشند و به این وسیله تمرینات یوگا با کیفیت‌تری را تجربه کنند(Bergin).
ویژگی‌های وایوها را می‌توان در جدول زیر خلاصه کرد
|
وایو |
عمل |
موقعیت |
جهت حرکت |
چاکرا |
عنصر |
|
پرانا |
شفاف سازی |
قلب و قفسه سینه |
سرتاسری |
آناهاتا |
هوا |
|
آپانا |
حذف |
لگن |
پایین |
مولادهارا |
زمین |
|
ویانا |
جریان |
سرتاسر بدن |
بیرون |
سوهادیستاها |
آب |
|
اودانا |
متابولیزم |
گلو |
بالا |
وشودهی، آجنا |
اتر (فضا) |
|
سامانا |
هضم و جذب |
ناف |
درون |
مانیپورا |
آتش |
نحوه عملکرد وایوها
هر وایو به نسبت جریان مخصوص خود در مناطق مختلف بدن قرار گرفته است، قوی‌ترین این جریان انرژی پرانا و آپانا است که در دو جهت مخالف جریان دارند. پرانا وایو در قسمت قفسه سینه عمل می‌کند تا سیستم تنفسی جذب پرانا را تحریک کند. هنگامی که عضله دیافراگم منقبض می‌شود، در شش‌ها خلائی به وجود می‌آید که هوا و پرانا را به درون می‌کشد. کار آپانا در جهت مخالف پرانا عمل می‌کند. این نیرو که در ناحیه زیر شکم و لگن قرار گرفته است روده کوچک را برای دفع فضولات تحریک می‌کند. حرکت پرانا و آپانا بر تمام بدن حاکم است و در طی روز پرانا و در طول شب آپانا حاکم است. بدلیل وجود این دو انرژی نفس به سمت بالا و پایین نوسان دارد. سومین وایو یا سامانا از تلاقی این دو انرژی به وجود می‌آید. سامانا، آپانا و پرانا را به سمتی هدایت می‌کند تا حرکتشان را به جای مخالف بودن یکی کند. سامانا با عنوان تنفس میانی هم خوانده می‌شود. اوپنیشاد متذکر می‌شود که مرگ به سوی کسی که تنفس میانی‌اش را قوی کرده نمی‌آید. چرا که عملکرد اصلی سامانا جذب پرانا یا نیروی حیاتی بدن است.
تمرینات یوگا در صورتیکه موثر باشد موجب می‌شود که حرکت طبیعی پرانا و آپانا برعکس شود و آپانا به سمت بالا حرکت می‌کند و پرانا به سمت پایین حرکت می‌کند و این دو در مرکز ناف یکی می‌شوند. این یکی شدن دو نیروی مخالف، نیروی خیلی زیادی را بوجود می‌آورد و پرانا را به سمت نادی سوشومنا هل می‌دهد و یک ظرفیت پرانیکی عظیم را بیدار می‌کند و آگاهی را بالاتر می‌برد و به نفس روشنایی می‌بخشد.
بعد از تنفس میانی، وایو دیگری به نام اودانا عمل می‌کند، به اودانا تنفس بالا نیز گفته می‌شود و در گلو و صورت قرار دارد. هنگامی که آپانا و پرانا با سامانا یکی می‌شوند، این اودانا است که به سمت بالا حرکت می‌کند و نهایتا از دهمین دروازه، چاکرای ساهاسرا، به طرف دنیای بالاتر حرکت می‌نماید.
تحت شرایط طبیعی اودانا، انرژی پرانا را از سامانا گرفته و به پنجمین وایو، ویانا، حمل می‌کند. وایانا انرژی پرانا را در کل بدن توزیع می‌کند. سامانا، پرانا را در حرکت همراهمی می‌کند و با کمک اودانا، آپانا را خلق می‌کند. چهار حرکت، ویانا را ایجاد می‌کنند ولیکن بدون حضور ویانا نمی‌توانند وجود داشته باشند. بنابراین پراناهای پنجگانه به صورت پیچیده‌ای به هم مربوط هستند (سوامی موکتی بودهاناندا: 70-73).
علاوه بر این پنج پرانای اصلی، پنج پرانای کوچکتر یا اوپاپرانا وجود دارند: ناگا که مسئول آروغ زدن و سکسکه است. کورما که چشم‌ها را باز می‌کند و مسئول پلک زدن است. کریکارا که موجب احساس تشنگی و گرسنگی می‌شود. دوداتا که مسئول خمیازه است و دانانجایا که مسئول متلاشی شدن بعد از مرگ است (سوامی نیرانجاناندا ساراسواتی: 80)
جمع بندی:
کمبود و یا وجود فشار و تجمع پرانا در هر قسمت از بدن، علت امراض مختلف در آن قسمت می‌باشد. برای برخورداری از سلامتی باید جریان پرانا در بدن عادی باشد. تمرینات پرانا و آسانا همگی موجب تعادل در جریانات پرانا و بهبود آن می‌گردنند.
هنگام انجام تمرین پرانا به منظور جذب بیشتر آن در بدن، و برای دریافت نیروی شفابخشی آن، در هنگام حبس هوا در شش‌ها، با تصوری روشن و محکم ، فکر کنید که همه بدنتان، از سر تا پا پر از نیروی پرانا شده است. فکرتان را در همه بدن گردش داده و از سر تا پا، هر عصب و هر سلول را با چشم فکر بررسی و تصور کنید که آن‌ها پر از نیروی پرانا شده‌اند و هیچ سلولی در بدن یافت نمی‌شود که خالی از پرانا باشد.
با این روش دریافت پرانا، به زودی حس نشاط و سلامتی را در خود احساس خواهید کرد. البته افزایش زمان این تمرین باید بر اساس میزان پیشرفت فرد تمرین کننده باشد.
در فصل بعدی تاثیرات آساناهای یوگا بر هر یک از وایو و سیکل تمرینی برای تاکید بر هر وایو پیشنهاد شده است.
منابع:
سوامی نیرانجاناندا ساراسوتی، جلال موسوی نسب، یوگا و انرژی درمانی، انتشارات فراروان، 1378
سوامی موکتی بودهاناندا، جلال موسوی نسب، اسرار تنفس، فراروان، 1377
بی. کی. اس. آیینگر، الهام روحانیان، نگار شجاعی، پرتویی بر پرانایاما، نشر چیمن، 1397
Five currents of prana and how they organize your physiology (5 Vayus), Olgakabel,Yoga for your energy , 2014
What are the Vayus? , Timothy Burgin , YOGABASICS
